De aandacht en energie voor ruimtelijke kwaliteit is in de gemeente Groningen zichtbaar en voelbaar bij alle mensen die wij er ontmoet hebben: dat is inspirerend en indrukwekkend. Ook de manier waarop velen in Groningen samenwerken aan en praten over projecten spreekt ons aan.

Het begint al bij het gemeentelijk beleid. De Omgevingsvisie hebben wij met plezier gelezen: deze is verfrissend, niet wollig en getuigt tegelijkertijd van realiteitszin. Een opvallend aandeel van de door ons genomineerde projecten blijkt wortels te hebben in stimulerend beleid, waar de lokale overheid mede een rol in speelt: de manifestaties en prijsvragen werpen duidelijk hun vruchten af. 

Wat verder opvalt is de bredere ruimtelijke blik, ook richting ommeland. In de stad is een goede synergie voelbaar tussen de gemeente, het Atelier Stadsbouwmeester, de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit, GRAS, particuliere ontwerpbureaus, ontwikkelaars en de geïnteresseerde burger.

Een gezamenlijke liefde voor de kwaliteit van Stad en Ommeland is in veel projecten terug te zien. De stad noch de projecten blazen zichzelf op, maar ze zijn ook niet te bescheiden: dat is een mooie balans. Door Groningen waait een terecht gevoel van trots. 

DE INZENDINGEN

Als het om de inzendingen voor de Groninger Architectuurprijs gaat, valt ons het hoge niveau op. Tegelijkertijd zagen we dat er weinig projecten ingediend zijn waarbij sprake is van functiemenging, terwijl de leefbaarheid van moderne steden daar baat bij heeft. Bij de inzendingen zat ook geen enkel sociaal woningbouwproject: vreemd. Naar wij begrepen was dit toevallig een mager corporatiejaar.

Een verrijking voor de breedte van de prijs zijn de inzendingen die in kleinere kernen zijn gesitueerd. En hoewel ze uiteindelijk niet bij de genomineerden hoorden, vielen ons ook de projecten in Meerstad op. Je zou willen dat hun kwaliteit de standaard zou zijn in alle uitlegwijken van Nederland.

Bij de inzendingen zaten ook landschappelijke en infra-projecten. Deze wijken naar hun aard behoorlijk af van de ingezonden gebouwen. In het veelvoud aan prijzen die Groningen kent, zou een aparte categorie ‘Landschap en openbare ruimte’ vast een plek kunnen vinden.

De condities waaronder opdrachten zijn ontstaan, lopen uiteen. Niet alleen is er het verschil tussen grote, professionele opdrachtgevers en particulieren, ook de duidelijk uiteenlopende budgetten maken een vergelijking lastig.

Waar Randstedelijke architecten vaak meer aandacht hebben voor gebouwconcepten en abstractere thema’s, zijn Groninger architecten sterk gebouw- en materiaalgericht. Hun manier van werken getuigt van vakmanschap. Ook in de detaillering valt dat vakmanschap op, Groningen kent duidelijk een hoge standaard voor ruimtelijke kwaliteit.

Bij inzendingen van Groninger bodem zijn de architectuurhistorie en context sterk ingebed. Ontwerpers van verder weg kiezen in hun toelichtingen een duidelijk andere aanvliegroute, meer vanuit een conceptueel verhaal met bijbehorende grafisch kekke – soms obligate – schema’s. Groninger architecten verzuimen soms de bredere context – die de projecten wel ademen – toe te lichten, waarmee ze zichzelf tekort doen. 

DE GENOMINEERDEN 

Bij het nomineren van projecten voor de Groninger Architectuurprijs hebben we in het bijzonder gelet op vier aspecten:

• Voegt een project betekenis toe aan de plek? Welke relatie en interactie gaat het gebouw aan met z’n omgeving? 

• Levert het project een bijdrage aan transities en opgaven waar stad voor staat, zoals verduurzaming, aardbevingsherstel, verdichting en functiemenging? 

• Heeft het project sociaalmaatschappelijke impact en meerwaarde?

• Biedt het project inspiratie voor het architectonische vakgebied? Is het vernieuwend en onderscheidend?

Met deze criteria als uitgangspunt kwamen we tot negen kanshebbers. Hieronder lichten we de nominaties toe, in willekeurige volgorde. 

BOERENERF, GARMERWOLDE

De zesde en zevende generatie van een boerenfamilie continueert z’n intense relatie met het landschap en de plek door de eerste fase van een nieuw aardbevingsbestendig boerderijcomplex te realiseren. Ondanks de – voor ons als buitenstaanders onvoorstelbare – pijn die met de afhandeling van de aardbevingsschade gepaard gaat, zetten opdrachtgever en architect krachtig en positief in op een eigentijdse interpretatie van typisch Groninger architectonische en landschappelijke waarden.

De opdrachtgevers zijn bewust bezig met actuele transities en opgaven, wat DAAD Architecten vertaalt in een lichte en indrukwekkende houten melkveestal. Dit is niet uniek, maar het team legt de lat wel een stuk hoger dan de gangbare standaardstal.

De initiatiefnemers hebben van een bedreiging een kans gemaakt, en een toekomstbestendig gebouw neergezet. Met het plan voor dit boerenerf in Garmerwolde zetten ze het archetype van de Groninger boerderij met dubbele kap op een eigentijdse, duurzame manier voort. Een inspiratiebron voor alle Groninger agrariërs.

SLOOP-NIEUWBOUWWONINGEN, TEN POST

Een duidelijk ‘gedwongen huwelijk’ tussen architect en bewoners, waarbij nieuwbouw door die laatste groep eigenlijk niet gewenst was: niemand zit te wachten op een nieuw huis, alleen omdat de bestaande woning door gasaardbevingen niet langer bewoonbaar zou zijn. Een onmogelijke opgave, met tegenstrijdige overheidseisen, waarbij op voorhand al duidelijk is dat niet iedereen er gelukkig mee zal zijn.

Specht Architecten is in dit proces bijna mediator in een indrukwekkend proces dat zwaar drukt op bewoners en altijd te lang duurt. Het heeft kwaliteit opgeleverd: een goede herinterpretatie van de doorzonwoning, met tegen de verdrukking in veel individueel maatwerk. 

WOONHUIS MET TWEE SCHUREN, HAREN

In z’n soort een prachtige villa. Echt vakmanschap, waarbij gebruik is gemaakt van lokale en duurzame materialen. Het project past prima in zijn omgeving en in de lintstructuur van de Oosterweg in Haren. Het woonhuis en de twee schuren vormen tezamen een spannende compositie op het kavel, waarbij er verschillende ruimten ontstaan en het ensemble zich natuurlijk in het landschap vleit. Dit is architectuur met veel oog voor detail.

De samenwerking met de tuinarchitect en interieurarchitect heeft, mede dankzij de energieke opdrachtgever, mooi maatwerk en een prima samenspel tussen binnen en buiten opgeleverd. Maar, hoe mooi ook: de impact en sociale betekenis van een dergelijke particuliere ontwikkeling kent zijn grenzen.

UNIVERSITAIR CENTRUM PSYCHIATRIE, GRONINGEN

Een sociaal, integraal project, ontworpen door een zeer invoelende en doorvoelende architecten-combinatie. De betrokken opdrachtgever weet overduidelijk goed hoe een programma van eisen op te stellen en te verwoorden naar de ontwerpers.

Ontwerpend onderzoek gaat hand in hand met het inzetten van onderzoek voor een nog beter ontwerp, passend bij deze bijzondere doelgroep. Daarbij worden bekende inzichten toegepast – en dan toch nog een stapje verder doordacht. Dit leidt tot een gesamtkunstwerk waarbij tot en met de vensterbanken en de gordijnstof is doorgedacht.

HET GROOT HANDELSHUIS, GRONINGEN

Deze herbestemming van een prachtig wederopbouwpand heeft mooie nieuwe functies mogelijk gemaakt. Stedenbouwkundig is de fietsenstalling, met zijn ingangen in lijn met een achterstraatje, een goede ingreep. De functie van een supermarkt in de plint werkt met zijn dominante volume beperkend voor een goede stedenbouwkundige inpassing.

Materiaalgebruik en verwijzingen naar het jarenvijftigkarakter zijn mooi doorgevoerd, wellicht op het bombastische af. Het in het glaskunstwerk dat elders in het plangebied werd ontdekt heeft een vanzelfsprekende nieuwe plek gekregen. 

MERCADO, GRONINGEN

Een onbegaanbaar stukje stad is ontgonnen, waarmee het nieuwe routes en leven toevoegt aan het centrum. Dat gebeurt door de toevoeging van een nieuw, gemengd programma op deze plek: wonen en horeca. Het plan is rijk gedetailleerd en heeft een prachtige keramische gevelbekleding, zorgvuldig gecombineerd met gebouwgebonden groen. Het is een groots gebaar en een groot volume, dat uitstekend is ingepast.

Tof om op een verwaarloosde verweesde plek zo uit te pakken. In het team hebben bouwer, ontwikkelaar en samenwerkende ontwerpers elkaar gestimuleerd het maximale uit elkaar en de mogelijkheden te halen – en daar was ook ruimte voor, ook budgettair. Daardoor hebben ze vooruitstrevende keuzes kunnen maken, met oog voor groen en kwaliteit.

Ambities zijn waargemaakt bij Mercado. Een icoon in de stad, maar niet echt onderscheidend op het gebied van duurzaamheid en sociaalmaatschappelijke impact. 

WERKMANHOF, GRONINGEN

De manifestatie Wonen in Stadshart heeft hier duidelijk effect gehad. Mooi om die beleidsambities gerealiseerd te zien. Een relatief kleine ontwikkelaar heeft vertrouwen in het vakmanschap van de architect. Knap hoe de verdichtingsopgave hier is vormgegeven op een krappe locatie. 

Het plan is gewaagd qua dichtheid en woningtypologie. Er is heel creatief en ingenieus nagedacht en dat heeft een spannende woonomgeving opgeleverd, met aandacht voor groene buitenruimtes en de overgangen van publiek naar collectief en privaat. Werkmanhof is een voorbeeldige, sensitieve en vakkundige ingreep, waar een wereld op zich schuilgaat achter een monumentale gevel. Het plan activeert op een subtiele manier de gehele hof en levert met ongewone woningbouwplattegronden een bijdrage aan het nieuwe stadse wonen. 

H.W. MESDAGPLEIN, GRONINGEN

Als het om het soort opgave gaat, is dit een leuke vreemde eend in de bijt. De gemeente faciliteerde op professionele wijze een goede samenwerking met de buurt. De nieuw gecreëerde plekken worden zichtbaar goed gebruikt. Slimme kleine aanpassing, zoals de asverdraaiing, werken goed. Het is een fijne plek geworden.

De uitvoering is eenvoudig en redelijk sober: jammer dat het beperkte budget dat hiervoor beschikbaar is geen recht doet aan het belang dat goede openbare ruimte heeft voor de leefbaarheid van de moderne stad. Het is een mooi voorbeeld van een uitwerking op basis van de leidraad voor de openbare ruimte van Groningen, door Felixx Landschapsarchitecten.

ENERGIEHUB050, GRONINGEN

Het gebouw activeert de plek en vervult duidelijk een placemaking-functie. Het ontwerp draagt door de goed gekozen, eenvoudige gebouwstructuur bij aan meerdere transitieopgaven binnen ons vakgebied.

Er zit veel omdenkkracht in het project: het samenspel van architect, opdrachtgever en bouwer geeft blijk van een transformatieve attitude en energieke inzet. Het gebouw vergroot als vanzelfsprekend het maatschappelijk bewustzijn en geeft een nieuwe invulling aan vakonderwijs.

DE WINNAARS

1. WERKMANHOF

Voor ons is dit een schoolvoorbeeld van een puzzel waarin een heleboel beperkingen samenkomen, waar de architect vervolgens virtuoos mee is omgegaan. Het team heeft slimme combinaties gemaakt om oplossingen te vinden voor de opgaven die er op diverse vlakken speelden. Acupunctuur pur sang. Het project scoort op alle vier de criteria die we vooraf stelden, en is voor ons de winnaar van de Groninger Architectuurprijs. 

2. UNIVERSITAIR CENTRUM PSYCHIATRIE

Het proces van programma van eisen naar ontwerp was bij dit project intern goed georganiseerd: wensen en suggesties van gebruikers kwamen bij het ontwerpteam terecht. Dat de architecten oog hebben voor de doelgroep en hun behoeften, wordt overtuigend duidelijk in de vele sterk humane ontwerpoplossingen (dag- en kunstlicht, kleurstelling, wayfinding, vensterbanken): heel ontroerend. Dit project biedt ontwerpoplossingen voor een sociaalmaatschappelijke opgave die in een verhardende Nederlandse samenleving alleen maar groter wordt.

3. ENERGIEHUB050

Het getuigt van doorzettingskracht dat een dergelijk gebouw, dat voor slechts zeven jaar in deze vorm op deze plek verrijst, een dergelijke kwaliteit heeft gekregen. Was duurzaamheid, circulariteit en biobased bouwen overal maar zo’n vanzelfsprekendheid als bij dit project. 

DE BOUMAPRIJS 

De Boumaprijs is een mooie prijs, geworteld in gedrevenheid. Alleen al het bestaan ervan zegt iets over Groningen en de ambities in de stad. De criteria voor de prijs zijn in superlatieven geschreven: ‘uitmuntende kwaliteit’, ‘exceptioneel, niet alleen voor Groningen, maar ook op de schaal van Nederland of ver daarbuiten’.

En blijkbaar worden die ambities niet elk jaar waargemaakt: de prijs is, sinds hij in het leven werd geroepen, nog maar één keer uitgereikt. Wij kunnen ons voorstellen dat de Bouma-jas met zijn torenhoge verwachtingen ook een zware last wordt en als loden jas aan gaat voelen. 

De jury van de Groninger Architectuurprijs 2024 komt uit Havana aan de Waal. Een aktivistische grondhouding is ons niet vreemd. Wij gaan de Bouma-jas dus toch doorgeven… ook om de prijs levend te houden.

Peter Michiel Schaap mag zich de trotse nieuwe drager van de Bouma-jas noemen. Hij zet zich al jaren in voor de kwaliteit van architectuur in en om Groningen. Hij voedt het debat, prikkelt en irriteert, altijd vanuit een diepgevoelde betrokkenheid, schier onmetelijk inhoudelijk inzicht en encyclopedisch historisch besef. Daarmee zet hij Groningen op de kaart, en vervult hij een ambassadeursrol voor de stad.

VAKJURY GRONINGER ARCHITECTUURPRIJS 2024

• Mathieu Schouten (landschapsarchitect/stedenbouwkundige bij de Groene Metropoolregio);

• Jooske Baris (strategisch adviseur stedelijke ontwikkeling bij de gemeente Nijmegen);

• Koen Geraedts (architect bij Boeijenjong Architecten);

• Coralie van der Burg (projectontwikkelaar bij de gemeente Nijmegen); 

• Martin-Paul Neys (architect en eigenaar van Level of Detail Architecten);

• Paul van Doorn (conceptontwikkelaar bij Giesbers ontwikkelen en bouwen).